"Κάτω απ' τη γέρικη συκομουριά", με τη Νένα Βενετσάνου

 

 

 

                   

 

 

 

Μελοποιημένη ποίηση του Γιώργου Σεφέρη στο έργο του Ηλία Ανδριόπουλου, "Αργοναύτες" (1998) . Ερμηνεία, Νένα Βενετσάνου. 

 

 

.

"Συκομουριά"("Αγιάναπα Β´")

 

 

Κάτω απ’ τη γέρικη συκομουριά
τρελός ο αγέρας έπαιζε
με τα πουλιά με τα κλωνιά
και δε μας έκραινε.

Ώρα καλή σου ανάσα της ψυχής
ανοίξαμε τον κόρφο μας
έλα να μπεις έλα να πιεις
από τον πόθο μας.

Κάτω απ’ τη γέρικη συκομουριά
ο αγέρας σηκώθη κι έφυγε
κατά τα κάστρα του βοριά
και δε μας έγγιξε.

Θυμάρι μου και δεντρολιβανιά, 
δέσε γερά το στήθος σου
και βρες σπηλιά και βρες μονιά
κρύψε το λύχνο σου.

Δεν είναι αγέρας τούτος του Βαγιού
δεν είναι της Ανάστασης
μα είναι της φωτιάς και του καπνού
της ζωής της άχαρης.

Κάτω απ’ τη γέρικη συκομουριά
στεγνός ο αγέρας γύρισε
οσμίζουνταν παντού φλουριά
και μας επούλησε.

 

      Το ποίημα περιλαμβάνεται στην, αφιερωμένη στην Κύπρο, ποιητική συλλογή του Σεφέρη, "Ημερολόγιο καταστρώματος Γ,'", του 1955. Η Αγία Νάπα, απ' όπου και ο τίτλος του ποιήματος, είναι μια μικρή πόλη, με ομώνυμο μοναστήρι, στην επαρχία της Αμμοχώστου. Εκεί βρίσκεται και η γέρικη συκομουριά, το αιωνόβιο αυτό δέντρο και στον ίσκιο του υπάρχει σήμερα ένα μικρό μνημείο αφιερωμένο στο νομπελίστα ποιητή μας.

                                       

 

Ο Σεφέρης φωτογραφίζει έναν φίλο του και την Μαρώ Σεφέρη κάτω από τη μεγάλη συκομουριά στην Αγία Νάπα... 

 

 

 

 

 

 

 

                                   

 

                                  Η ιδιαίτερη σχέση του Σεφέρη με την Κύπρο

 

 

        Βαθιά σχέση αγάπης συνέδεε πάντα το Γιώργο Σεφέρη με την Κύπρο και την ύμνησε πολλές φορές στα ποιήματά του. Από το 1953 έως το 1955 ταξίδεψε στο νησί τρεις φορές και ένιωσε πως βρήκε τον εαυτό του και πως βίωσε μία αποκάλυψη. Μάλιστα, είχε εκμυστηρευτεί πώς ένοιωθε:  «…[η Κύπρος] μπορεί να με πήρε για ψυχοπαίδι της». Και πως σε αυτόν τον τόπο «το θαύμα λειτουργεί ακόμη». Περιδιαβαίνοντάς την, απαθανάτισε  κάποιες πολύ όμορφες στιγμές από την καθημερινότητα των Κυπρίων όπως επίσης και από διάφορους ιστορικούς χώρους του αγαπημένου του νησιού. 

 

Ο ποιητής στο κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα, στην επαρχία Κερύνειας...

 

 

 

Ραφήνα: Αναπλάθεται ο λόφος Οχυρού σε τεράστιο πάρκο - πολυχώρο

 

 

 

 

      Ο Δήμος Ραφήνας ανακοίνωσε, ότι υπογράφηκε η σύμβαση κατασκευής του μεγαλύτερου πάρκου στην Ελλάδα, που αφορά την ανάπλαση του λόφου Οχυρού, μιας δημοτικής έκτασης 450 περίπου στρεμμάτων, που έχει εξαιρετική θέα προς το λιμάνι, το κέντρο της Ραφήνας, την Πεντέλη και το νότιο Ευβοϊκό. 

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, θα παραδοθεί στους πολίτες την άνοιξη του 2023. Το γιγαντιαίο αυτό έργο θα γίνει  με συγχρηματοδότηση από ευρωπαϊκούς πόρους και το δήμο Ραφήνας-Πικερμίου.   

Το ύψος του λόφου φτάνει τα 60 μέτρα και στη δασική βλάστηση κυριαρχεί η χαλέπιος πεύκη. Χαρακτηριστικό της μορφολογίας του εδάφους είναι η ρεματιά που διασχίζει το δάσος από Βορρά προς Νότο.

 

 

 

                                  Η ιστορία του Οχυρού 

 

 

      Η ιστορία του οχυρού και του υπογείου καταφυγίου της Ραφήνας, ξεκινά την πρώτη Μαΐου του 1941, με την είσοδο των Γερμανών στην περιοχή, οι οποίοι κατασκεύασαν στο λόφο Παναγίτσα που βρίσκεται νοτιοδυτικά από το κέντρο της πόλης της Ραφήνας, οχυρωματικά έργα για την επίβλεψη του παρακείμενου λιμένα. 

 

 

Ο χώρος που ήταν στημένο το περιστρεφόμενο πολυβολείο

 

 

Στο κέντρο του Οχυρού, στο σημείο με την καλύτερη θέα, έστησαν ένα μεγάλο παρατηρητήριο για να ελέγχουν το νότιο Ευβοϊκό. Όλοι οι άνδρες της περιοχής υποχρεώθηκαν να ανοίξουν στοές και να κάνουν όλες τις βαριές οικοδομικές εργασίες για να στηθούν τα πολυβολεία. Στο λόφο χτίστηκαν καταλύματα, καταφύγια, υπόγειες τσιμεντένιες αποθήκες πυρομαχικών και ορύγματα. Το οχυρό διέθετε πέντε περιστρεφόμενα κανόνια που προέρχονταν από τη περίφημη γραμμή Μαζινό. 

 

 

 

Η είσοδος στο υπόγειο καταφύγιο

 

 

Στη συνέχεια κατασκεύασαν βάσεις αντιαεροπορικών, άνοιξαν στα βράχια ορύγματα, δημιουργώντας φυσικά παρατηρητήρια και έστησαν πολυβολεία από μπετόν σε διάφορες θέσεις της Ραφήνας. Έχτισαν και ένα αντιαρματικό τείχος με πύλη, ώστε να ελέγχουν όποιον ήθελε να περάσει στο λιμάνι, προκειμένου έτσι να αντιμετωπίσουν ενδεχόμενη συμμαχική απόβαση ή χτύπημα της αντίστασης. Ίχνη της αντιαρματικής τάφρου, η οποία μετά την Κατοχή μπαζώθηκε, υπάρχουν ακόμα, στο σημερινό πάρκο Καραμανλή, στα όρια του οικισμού Πρωτέας.

 

Οι Γερμανοί έφυγαν από την Ραφήνα στις 12 Οκτωβρίου του 1944, αφού προηγουμένως μετέφεραν τα πάντα από το εσωτερικό του Οχυρού. Φεύγοντας το ανατίναξαν , καταστρέφοντας το μισό οχυρό. Όμως οι  τσιμεντένιες στοές του έχουν μείνει ανέπαφες από την έκρηξη, αφήνοντάς μας ένα ακόμη αττικό δείγμα υπόγειας οχυρωματικής αρχιτεκτονικής του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σε άριστη κατάσταση. Διάδρομοι και αίθουσες, είναι όλα από μπετόν. Σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων, κάποιες στοές του υπογείου καταφυγίου έφταναν ως την θάλασσα! 

 

 

Μία από τσιμεντένιες στοές..

 

Αν περπατήσει κανείς σήμερα στο λόφο πάνω ακριβώς από το οχυρό, βλέπει κανείς ορύγματα, τάφρους, φυλάκια, στάβλους και άλλα οχυρωματικά έργα κάτω από τα πυκνά δέντρα που σκεπάζουν τον λόφο και ατενίζει όλη την ευρύτερη περιοχή.

 

 

                                        Η ανάπλαση 

 

 

      Ο χώρος των 450 στρεμμάτων θα οριοθετηθεί, θα περιφραχθεί και και θα τοποθετηθεί σύστημα Κέντρου Λήψης Σημάτων, για την προστασία από τις δασικές πυρκαγιές. Το έργο της ανάπλασης θα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων:

 

- ανάδειξη του υπογείου Γερμανικού Διοικητηρίου σε χώρο ιστορικής μνήμης – μουσείο πολεμικής ιστορίας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου

 

- μετατροπή του υπογείου καταφυγίου σε δωμάτια απόδρασης (escape room), χρήση συμβατή με το χαρακτήρα του εκθεσιακού χώρου, η δε θεματολογία των παιχνιδιών απόδρασης θα σχετίζεται με το Β’ παγκόσμιο πόλεμο

 

- κατασκευή παρατηρητηρίων θέας, με ξύλινες διατομές για να απολαμβάνουν οι επισκέπτες τη μοναδική θέα προς θάλασσα και Εύβοια 

 

- εγκατάσταση κατασκευών για κιόσκια, τραπεζοκαθίσματα και πέτρινες βρύσες

 

-  εγκατάσταση χώρων αναψυχής με όργανα γυμναστικής για ενηλίκους και επίσης, παιδικές χαρές

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Πηγές: rpguide.gr, irafina.gr, ribandsea.com

 

 

 

Μαρτυρίες για την "υποδοχή" των Μικρασιατών προσφύγων

 

 

Οικογένειες προσφύγων σε συσσίτιο στον Πειραιά

  

       Φέτος συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Διωγμένοι και καταφρονεμένοι εγκατέλειψαν τις εστίες τους, το βιος τους, για να καταλήξουν πιο ξένοι κι απ’ τους ξένους, σε τόπο αφιλόξενο, σε χώμα άνυδρο και σκληρό. Αφήσαν τα νοικοκυριά τους κι ήρθαν στην Ελλάδα εκλιπαρώντας  τους ντόπιους για μια γωνιά να γείρουν το κεφάλι τους, μια μπουκιά να βάλουν στο στόμα τους, μια γουλιά νερό για τα παιδιά τους. 

 

                                 Ο κατάπτυστος Νόμος 2870/1922

 

      Η ίδια η Πολιτεία τούς "υποδέχτηκε ,"αρχικά, με απίστευτη σκληρότητα και ασπλαχνία. Αποκορύφωμα, ο κατάπτυστος Νόμος 2870/1922 της κυβέρνησης Γούναρη, που απαγόρευε την ομαδική είσοδο στη χώρα, όσων στερούνταν ταξιδιωτικών εγγράφων!!! Δηλαδή, οι καθημαγμένοι Μικρασιάτες πρόσφυγες έπρεπε να έχουν ...διαβατήρια μαζί τους για να αποβιβαστούν στα λιμάνια της Μητέρας Πατρίδας!

 

 

                                                    Μαρτυρίες

 

 

      Όμως συγκλονιστικές είναι επίσης και οι μαρτυρίες για το μίσος και το ρατσισμό που βίωσαν οι πρόσφυγες, όταν πάτησαν το πόδι τους στην Ελλάδα.  Συνέβησαν πογκρόμ, εμπρησμοί και επιθέσεις στους προσφυγικούς καταυλισμούς, συχνά με προτροπή του Αντιβενιζελικού Τύπου.

Πολλές από αυτές τις προσωπικές μαρτυρίες είναι καταγεγραμμένες στον ιστότοπο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, αλλά υπάρχουν κι άλλες αξιόπιστες πηγές, όπως οι Εκδόσεις από το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών.

Ιδού ένα χαρακτηριστικό απάνθισμα: 

 

 «Όταν φτάσαμε στας Σέρρας, οι ντόπιοι δε μας ήθελαν. Πήγαινε ο θείος μου να πάρει ζάχαρη για το τσάι και δεν του έδιναν. Κάρβουνα δε δίνανε σε πρόσφυγα. Να ο ρατσισμός πώς ήταν»

 (Κατίνα Εμφιετζή- Μητσάκου, από τον ιστότοπο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ)

 

«Ένα άλλο που θυμάμαι στη Στυλίδα ήταν οι κακές σχέσεις που είχαν οι ντόπιοι με τους πρόσφυγες. Μας φέρθηκαν χειρότερα κι από ζώα κι ας ήμασταν αδέρφια τους. Τα παιδιά των προσφύγων τα χτύπαγαν, ενώ τα δικά τους τα φοβέριζαν ότι αν δεν ήταν φρόνιμα θα τα έδιναν στους πρόσφυγες να τα φάνε. Οι ντόπιοι μας φωνάζανε «τουρκόσπορους» και μας καίγανε στην καρδιά. Εμείς είχαμε ξεριζωθεί από την πατρίδα και οι ντόπιοι μας ξερίζωναν κι απ’ τον εαυτό μας»

(Κωνσταντίνα Κοντού, από το Αρχείο του Συλλόγου Μικρασιατών Ανατολικής Φθιώτιδας)

 

 

 

 

«Μπήκαμε σ’ ένα καΐκι, μαζί και λίγοι χωριανοί, και βγήκαμε στη Χίο. Στην αρχή μείναμε στο λιμάνι. Χάμω στα χώματα κοιμόμαστε. Παίρνουμε τα έχοντά μας στον ώμο και τραβούμε νότια και πάμε σ’ ένα περιβόλι. Ο νοικοκύρης μας διώχνει, φοβήθηκε μη φάμε τα μανταρίνια. Πάμε σ’ έναν ελιώνα. Μας διώχνουν κι από κει. Εμείς δεν φύγαμε. Κερατά, του λέει ο άντρας μου, εμείς είμαστε διωγμένοι, πού θες να πάμε; Κάναμε σπιτάκια με τσι πέτρες, σαν τα παιδιά, και κάτσαμε. Ένα μήνα μείναμε στη Χίο, ούτε παράθυρο ούτε πόρτα χιώτικη είδαμε ανοιχτή».

(Μαρία Μπιρμπίλη από το Γιατζηλάρι, "Η Έξοδος", έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών)

 

«Είναι αξιοθαύμαστη η ικανότητα του ανθρώπου να επιβιώνει και ν’ αντέχει. Όλοι εμείς, που είχαμε συνηθίσει να έχουμε όλα τα καλά του Θεού, στριμωγμένοι σε μια σκοτεινή αποθήκη, χωρίς στρώμα ν’ αποθέσουμε τα πονεμένα μας κόκαλα! Κι όμως, δεν απελπιζόμασταν… Δώδεκα οικογένειες μείναμε σ’ αυτή την αποθήκη. Δώδεκα οικογένειες σ’ έναν άθλιο χώρο 12Χ4… Βρήκαμε κάτι τσουβάλια, τα πλύναμε και ράψαμε διαχωριστικά. Προσπαθούσαμε ο ένας να δίνει κουράγιο στον άλλο, για να μπορέσουμε ν’ αντέξουμε και να συνέλθουμε. Δυόμισι χρόνια ζήσαμε έτσι».

(Φιλιώ Χαϊδεμένου, "Τρεις αιώνες μια ζωή", εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 2005)

 

«Πίσω-πίσω στη Μυτιλήνη δεν μας δέχουνταν. Δεν είναι και πλούσιος τόπος, από ένα μαξούλι (=σοδειά) περιμένει. Βασανιστήκαμε, κακοκοιμηθήκαμε, κακοφάγαμε, μεγάλη συμφορά πάθαμε. Και ποιος δεν έκλαψε νεκρούς; Και ποιος δεν κακοπάθησε και ποιος δεν κλαίει ακόμα; Μονάχα τα παιδιά που γεννήθηκαν εδώ, τ’ ακούνε σαν ψεύτικα παραμύθια».

(Απόστολος Μυκονιάτης, "Η Έξοδος")

 

 «Δέκα πέντε μέρες μείναμε στα βαπόρια. Έπειτα φτάσαμε στον Πειραιά. Αμάν, πολύ μας ρεζιλέψανε, πολύ μας βασανίσανε. Μας βάλαν στη σειρά. Τα μικρά και τις γριές απ’ τη ρίζα μας κουρεύανε. Μας γδύσανε. Ό,τι φορούσαμε στον κλίβανο, άντε, τα βάλανε. Παπούτσια δεν είχαμε έπειτα να φορέσουμε. Μας δίνανε να φάμε. Είχαμε και μαζί μας. Όμως στην καραντίνα μεγάλο ρεζιλίκι, μεγάλο σεφιλίκι (=κακοπάθεια) ήτανε. Είκοσι μέρες κράτησε. Από τον Άι-Γιώργη, απ’ τον Πειραιά, μας βάλανε στο βαπόρι και μας αφήσανε. Στα σοκάκια της Θεσσαλονίκης μας αφήσανε. Στα σοκάκια της Θεσσαλονίκης πεταμένοι ήμαστε. Έτσι ξαπλωμένοι, μέσα στα σοκάκια. Περνούσε κόσμος και μας έβλεπε. Αμάν, ρεζιλίκι! Πέρασε ένας άντρας, ένας τρανός. Μας πέταξε μια πεντάρα. Έπιασα την πεντάρα, φώναζα, έκλαιγα:

 – Εμείς έχομε λεφτά! Εμείς έχομε να φάμε! Αφήσαμε τα σπίτια μας, τόσα αμπέλια αφήσαμε! Δεν είμαστε ζητιάνοι εμείς!

 – Άσε την πεντάρα. Ησύχασε έλεγε η μητέρα μου. Η μάνα μου άρρωστη ήταν. Ένα κουβάρι μαζεμένη καθότανε. Περνούσε ο κόσμος. Μας βλέπανε από μακριά. Δεν ερχόντανε κοντά μας: 

– Προσφυγιά! Προσφυγιά! Λέγανε και περνούσανε.

(Καλλισθένη Καλλίδου, "Η Έξοδος")

 

 

Οι προσφυγικές παράγκες στην Παλαιά Κοκκινιά, 1929

 

 

 

« Επιτέλους φτάσαμε στον Πειραιά. Άλλοι κατέβηκαν εκεί εμείς συνεχίσαμε το ταξίδι για την Καβάλα. Μας πήγαν στο Τσινάρ Ντερέ, κοντά στη σημερινή Νέα Καρβάλη. Δυο χρόνια μείναμε εκεί κάτω από τα τσαντίρια. Ο κόσμος αρρώσταινε και πέθαινε κάθε μέρα. Πέθανε ο άντρας μου, πέθανε και το παιδί μου ο Χαράλαμπος. Τη νύχτα ερχόνταν τα τσακάλια, σκάβανε τους τάφους και έτρωγαν τους πεθαμένους. Δεν ξέραμε στο χωριό μας τέτοια αγρίμια. Είχαν, να, κάτι τέτοια μεγάλα δόντια...

(Δέσποινα Συμεωνίδου, "Η Έξοδος")

 

«Μετά τη Ρόδο πιάσαμε Πειραιά, μετά φτάσαμε στη Κέρκυρα. Ήταν παραμονή του Αγίου Σπυρίδωνος, 11 Δεκεμβρίου 1922. Έβρεχε. Βγήκαμε στην παραλία με καΐκια. Λένε: "Θα σας πάμε με αραμπάδες σ’ ένα χωριό". Μας πήγαν στο χωριό Σταυρός κάναμε τέσσερις ώρες ώσπου να φτάσουμε εκεί. Εμείς πηγαίναμε πεζή, τα πράγματα μόνο σε αραμπάδες. Και να βρεχόμαστε σ’ όλο αυτό το διάστημα… Άλλους έβαλαν στην εκκλησία του χωριού, άλλους στο σχολείο, άλλους σε σπίτια. Δεν ρωτάει κανένας: "Ποιοι είστε, τι θέλετε;" Μια αδιαφορία. Δεν μας έδωσαν τίποτα να φάμε. Δεν είχαν κι αυτοί, τι να μας δώσουν; Μια "καλημέρα" μόνο μας έλεγαν. Καλή ήταν κι αυτή. Ευτυχώς είχαμε μαζί μας ψωμί».

 (Ελένη Μαναήλογλου, " Η Έξοδος")

 

«Έφτυσα στο στόμα του παιδιού μου για να το ξεδιψάσω».

 (Στις αναφερόμενες πηγές του βιβλίου ιστορίας Γ’ Λυκείου, 1987)

 

Γράφει ο Ηλίας Βενέζης στο έργο του "Αιολική Γη":

«Η γιαγιά γέρνει το κεφάλι της να το ακουμπήσει στα στήθια που την προστατέψανε όλες τις μέρες της ζωής της. Κάτι την μποδίζει και δεν μπορεί να βρει το κεφάλι ησυχία: Σαν ένας βόλος να είναι κάτω απ’  το πουκάμισο του γέροντα.

-Τι είναι αυτό εδώ; ρωτά σχεδόν αδιάφορα.

Ο παππούς φέρνει το χέρι του. Το χώνει κάτω απ’ το ρούχο, βρίσκει το μικρό ξένο σώμα που ακουμπά στο κορμί του και που ακούει τους χτύπους της καρδιάς του.

-Τι είναι;

-Δεν είναι τίποτα, λέει δειλά ο παππούς, σαν παιδί πού έφταιξε. Δεν είναι τίποτα. Λίγο χώμα είναι.

-Χώμα!

Ναι, λίγο χώμα απ’ τη γη τους. Για να φυτέψουν ένα βασιλικό, της λέει, στον ξένο τόπο που πάνε. Για να θυμούνται.

Αργά τα δάχτυλα του γέροντα ανοίγουν το μαντίλι όπου είναι φυλαγμένο το χώμα. Ψάχνουν κει μέσα, ψάχνουν και τα δάχτυλα της γιαγιάς, σα να το χαϊδεύουν. Τα μάτια τους, δακρυσμένα, στέκουν εκεί.

-Δεν είναι τίποτα, λέω. Λίγο χώμα.

Γη, Αιολική Γη, Γη του τόπου μου». 

 Πηγές:

https://www.news247.gr/gnomes/elena-akrita/eftysa-sto-stoma-toy-paidioy-moy-gia-na-to-xedipsaso.9629362.html

https://www.unhcr.org/gr/18849-ola-ta-eihame-stin-patrida.html

https://foundation.parliament.gr/VoulhFoundation/VoulhFoundationPortal/images/site_content/voulhFoundation/file/Ekpaideytika%20New/racism/2_1racism.pdf 

«Προσφυγική Ελλάδα»(«Refugee Greece»), Εκδόσεις INTERED-ΚΑΠΟΝ ©Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, 1992

Γ. Μαυρογορδάτος, ΜΕΤΑ ΤΟ 1922 - Η ΠΑΡΑΤΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΧΑΣΜΟΥ, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2017