Σαν σήμερα ο ξαφνικός θάνατος του Αλέξανδρου Παπαναστασίου

 

 

Ο πατέρας της δημοκρατίας, ο καινοτόμος μεταρρυθμιστής, μια εντυπωσιακά πολυσύνθετη πολιτική φυσιογνωμία έφυγε από τη ζωή στις 17 Νοεμβρίου 1936.  Διετέλεσε δύο φορές πρωθυπουργός (1924 και 1932) και θεωρείται μια από τις σημαντικότερες πολιτικές προσωπικότητες της νεώτερης Ελλάδας.

 

 

                            Τα πρώτα χρόνια

 

       Γεννήθηκε στην Τρίπολη το 1876 με καταγωγή από το Λεβίδι της Αρκαδίας. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, απ’ όπου ανακηρύχθηκε διδάκτωρ το 1899. Συνέχισε τις σπουδές του στα ονομαστά πανεπιστήμια  της Χαϊδελβέργης,  του Βερολίνου (Χούμπολντ), του Λονδίνου και των Παρισίων (1901-1907), στην κοινωνιολογία, στη φιλοσοφία και τα οικονομικά.  Κατά το διάστημα της παραμονής του στη Γερμανία επηρεάστηκε από τη συνεταιριστική πρακτική που κυριαρχούσε και ήρθε σε επαφή με τις ιδέες του δημοκρατικού σοσιαλισμού και με τα κοινωνικά κινήματα της εποχής.

 

                         Αρχίζει η πολιτική σταδιοδρομία 

 

       Το 1907 ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου επέστρεψε στην Αθήνα και άρχισε να πολιτεύεται, αναπτύσσοντας πολύ προοδευτικές ιδέες για την εποχή του. Το 1908 ίδρυσε την Κοινωνιολογική Εταιρεία, μαζί με ιδεολογικούς και πολιτικούς του φίλους από το Βερολίνο, όπως τον Κ. Τριανταφυλλόπουλο, τον Αλ. Δελμούζο, τον Π. Αραβαντινό κ.ά., με στόχο  τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Η εταιρεία εξέδιδε και το επιστημονικό περιοδικό "Επιθεώρησις των Κοινωνικών και Νομικών Επιστημών", που είχε σημαντική απήχηση στον πνευματικό και πολιτικό κόσμο της χώρας. Μεταξύ των συνδρομητών του και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος εντυπωσιάστηκε από τα άρθρα του νέου τότε επιστήμονα και πολιτικού.

Εξελέγη βουλευτής Αρκαδίας, έλαβε μέρος στον α΄Βαλκανικό Πόλεμο, ως εθελοντής και του απονεμήθηκαν μετάλλια ανδρείας. Στη Βουλή, ανέπτυξε  σημαντική δράση, όπου μετ' επιμονής υποστήριξε:

- Την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών της Θεσσαλίας και την απόδοσή τους στους ακτήμονες και τους μικροκαλλιεργητές

- Την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας

     Υποστήριξε το κίνημα στο Γουδί και συμμετείχε σε όλες τις κυβερνήσεις Βενιζέλου μέχρι το 1920, σε σημαντικά πόστα: Κυβερνητικός αντιπρόσωπος στα Ιόνια Νησιά,  Υπουργός Συγκοινωνίας και Υπουργός Περιθάλψεως και Εσωτερικών. Κατά την παραμονή του στους κυβερνητικούς θώκους:

- Έβαλε τις βάσεις για την αναδιοργάνωση των μέσων μαζικής μεταφοράς,  ταχυδρομείων και τηλεφώνων

-  Εκπόνησε θεμελιώδη νομοθετήματα για τον οικοδομικό κανονισμό των πόλεων και το εθνικό κτηματολόγιο και συγκρότησε επιτροπή μελέτης του ρυθμιστικού σχεδίου της Αθήνας, με επικεφαλής τους αρχιτέκτονες Εμπράρ και Καλλιγά

- Την ίδια περίοδο σχεδιάστηκε η μεγάλη παραλιακή αρτηρία Αθηνών-Σουνίου (που υλοποιήθηκε ...μισόν αιώνα αργότερα)

- Θεωρείται ο αναμορφωτής της Θεσσαλονίκης, αφού μετά τη μεγάλη πυρκαϊά του 1917, συνέστησε τη Διεθνή Επιτροπή Ανοικοδομήσεως Θεσσαλονίκης, η οποία συνέταξε το νέο πολεοδομικό κανονισμό της πόλης. 

- Αναδιοργάνωσε το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το οποίο έγινε αυτοτελές πανεπιστημιακό ίδρυμα και ίδρυσε τρεις νέες σχολές, Αρχιτεκτόνων, Χημικών και Τοπογράφων Μηχανικών. «Παπανάσταση» ονόμασαν οι τότε καθηγητές του ΕΜΠ τις μεταρρυθμίσεις του Αλεξάνδρου Παπαναστασίου. 

 

 

Πορτραίτο του Παπαναστασίου από τον κορυφαίο ζωγράφο Κων. Παρθένη. Κοσμεί το πρυτανικό γραφείο τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κατόπιν δωρεάς της αδελφής τού Παπαναστασίου, Αριστοβούλης Λοπρέστη. Κάτω αριστερά, ο ζωγράφος προσέθεσε το γνωστό απόσπασμα του Δημοκρατικού Μανιφέστου

 

 

Το Δημοκρατικό Μανιφέστο. "Η Ελλάς δεν είναι βασιλικόν τιμάριον"

 

      Κατά τη διάρκεια της αποτυχημένης Μικρασιατικής Εκστρατείας των μεταβενιζελικών φιλοβασιλικών κυβερνήσεων, ο Παπαναστασίου έγινε δεινός επικριτής της βασιλείας.

 

Τον Φεβρουάριο του 1922, μαζί με άλλους ομοϊδεάτες του, υπέγραψε το Δημοκρατικό Μανιφέστο, με το οποίο καλούσε τον βασιλιά Κωνσταντίνο να παραιτηθεί, χάριν των συμφερόντων του έθνους. Έμεινε στην ιστορία το απόσπασμα από το Μανιφέστο:

"Η Ελλάς είναι δημιούργημα του πνεύματος, των μόχθων και των αγώνων των τέκνων της. Δεν είναι βασιλικόν τιμάριον και δεν μπορεί ποτέ να γίνει ανεκτόν να θυσιασθεί και το ελάχιστον τμήμα της, χάριν προσωπικών βασιλικών συμφερόντων".

Τότε συνελήφθη και καταδικάστηκε σε τριετή φυλάκιση για εξύβριση του βασιλιά και εσχάτη προδοσία. Κλείστηκε στις φυλακές της Αίγινας και απελευθερώθηκε μετά τρίμηνο από την Επαναστατική Επιτροπή του Νικόλαου Πλαστήρα, ο οποίος ανέλαβε τις τύχες της Ελλάδας αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. 

 

 

                                             Η Α΄Ελληνική Δημοκρατία

 

Σε επίσημη τελετή, ως Πρωθυπουργός της αβασίλευτης δημοκρατίας, για την οποία τόσο αγωνίστηκε

 

Κατέβηκε στις εκλογές του 1923, ως επικεφαλής του κόμματος της Δημοκρατικής Ένωσης, με σημαία, την αβασίλευτη δημοκρατία και προοδευτικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Ανέλαβε την πρωθυπουργία της χώρας στις 12 Μαρτίου 1924 και ανήμερα της εθνικής επετείου (25 Μαρτίου 1924) κήρυξε με ψήφισμα της Βουλής έκπτωτη τη δυναστεία των Γκλίξμπουργκ και εγκαθίδρυσε τη δημοκρατία, που επικυρώθηκε με το δημοψήφισμα της 13ης Απριλίου 1924.

 

 

 

 

 

Πρωτοσέλιδο της εφημερίδος «Δημοκρατία», 25 Μαρτίου 1924, με σχέδιο του Κ. Παρθένη

Υπήρξε σύντομη η πρώτη παραμονή του στην πρωθυπουργία (4 μήνες), όμως συνέχισε τους πολιτικούς αγώνες, εξελέγη πάλι βουλευτής, χρημάτισε Υπουργός Γεωργίας στην κυβέρνηση Ζαΐμη, το 1926, Πρωθυπουγός πάλι το 1932 για διάστημα 10 ημερών, Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Γεωργίας στην Κυβέρνηση Βενιζέλου το 1932 και αριστίνδην γερουσιαστής.

 

Σε τιμητικό γραμματόσημο, για τα 50 χρόνια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

 

 

 

Κατά το διάστημα 1924 - 1933:

- Ίδρυσε το πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

- Έλαβε μέτρα για την αποκατάσταση των ακτημόνων και των προσφύγων και την οργάνωση των αγροτών σε συνεταιρισμούς.

- Το πιο σημαντικό έργο του υπήρξε η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος, παρά την αντίδραση του τότε πολιτικού κόσμου και της Εθνικής Τράπεζας

 

 

    Πρωτοποριακές αρχές και απόψεις για το δημόσιο βίο

 

      Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου υπήρξε πολύ μπροστά από την εποχή του και αρκετά από όσα απαιτούσε να θεσμοθετηθούν, ακόμα και σήμερα δεν έχουν κατακτηθεί. Αγωνίστηκε, σθεναρά, για:

- Το χωρισμό Εκκλησίας και Πολιτείας

- Το υποχρεωτικό του πολιτικού γάμου

- Την καθιέρωση της γυναικείας ψήφου και την προστασία της μητρότητας και των εξωγάμων τέκνων

- Την απαγόρευση της εργασίας ανηλίκων κάτω των 14 ετών, την καθιέρωση της Κυριακής αργίας και την αναμόρφωση της εργατικής νομοθεσίας σχετικά με τα εργοστασιακά ατυχήματα

 

 

                    Οι σχέσεις με τον Ελευθέριο Βενιζέλο

 

                  

       Οι δύο άνδρες συνεργάστηκαν στενά και υπήρχε μεταξύ τους σεβασμός και αλληλοεκτίμηση, όμως δεν έλειψαν οι σκληρές αντιπαραθέσεις στα πολιτικά θέματα, καθότι ο Παπαναστασίου βρισκόταν, ιδεολογικά, αριστερά των Φιλελευθέρων. Μια τέτοια αντιπαράθεση μάλιστα, υπήρξε τόσο έντονη μέσα στη Βουλή το 1932, που ο Βενιζέλος υπέστη καρδιακό επεισόδιο... 

 

       Παλινόρθωση, μεταξική δικτατορία και το τέλος ...

 

        Μετά το κίνημα του 1935, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου υπέστη μύριες όσες διώξεις. Είδε τη δημοκρατία για την οποία τόσο μόχθησε, να γκρεμίζεται στα τέλη του 1935 με την παλινόρθωση της Μοναρχίας, πένθησε το θάνατο του Ελευθέριου Βενιζέλου στις 13 Μαρτίου του 1936, έζησε να υποστεί την εγκαθίδρυση της μεταξικής δικτατορίας στις 4 Αυγούστου και πέθανε ξαφνικά από ανακοπή στα εξήντα του χρόνια, στις 17 Νοεμβρίου 1936, στην Εκάλη, ενώ είχε τεθεί από τον Μεταξά σε κατ' οίκον περιορισμό. 

Κηδεύτηκε μεν δημοσία δαπάνη ως πρώην Πρωθυπουργός, αλλά η 4η Αυγούστου απαγόρευσε τη δημοσίευση κάθε πληροφορίας σχετικά με την κηδεία, όπως και άρθρων και νεκρολογιών. Παρ΄όλα αυτά,  συνόδευσαν τη σορό του χιλιάδες πολίτες, ως μια τεράστια σιωπηρή αντιδικτατορική διαδήλωση.

 

      Σήμερα, στο χώρο που υπήρχε το πατρικό του σπίτι, στο Λεβίδι Αρκαδίας, υπάρχει προς τιμήν της μνήμης του, μουσείο με τα προσωπικά του αντικείμενα και αρχεία. Στη Θεσσαλονίκη, κεντρική οδός φέρει το όνομά του κ........................                           .....................................          .Στη Στη Θεσσαλονίκη, κεντρική οδός φέρει το όνομά του και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο τον τιμά ως ιδρυτή του, με ανδριάντα  στο κέντρο της Πανεπιστημιούπολης..

Την κατοικία του στην Εκάλη, την οποία είχε αποκτήσει με τραπεζικό δάνειο δύο μόλις χρόνια πριν το θάνατό του, την κληροδότησε στο Δήμο Λεβιδίου. 

 

 

Πηγές:

Αλέξανδρος Παπαναστασίου, έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2008   

mouseiopapanastasiou.gr

historyreport.gr

arcadia.ceid.upatras.gr