Πρόκειται για το πανηγύρι Πέτρου και Παύλου στις 29 Ιουνίου, στο ιστορικό εκκλησάκι στον κάμπο των Σπάτων.
Ο ναός κτίστηκε μεταξύ του 11ου – 14ου αιώνα µ.Χ. , είναι μεταβυζαντινός σε σταυροειδή τύπο, με τρούλο και τρεις κόγχες. Στη βορεινή θύρα έχει τοποθετηθεί ως υπέρθυρο, αρχαίο μαρμάρινο μέλος, το οποίο φέρει ως διακόσμηση κυμάτια και δύο μικρούς ανάγλυφους ρόδακες.
Άλλο ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι, ότι σώζεται μία και μοναδική παλαιά τοιχογραφία με ολόσωμη παράσταση του Αγίου Χαραλάμπους, έργο της Σχολής ενός σπουδαίου αγιογράφου του 18ου αι., του Γεωργίου Μάρκου.
Η ανασκαφική έρευνα, από την 1η εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, αποκάλυψε δυτικά του ναού, οικιστικά λείψανα εκτεταμένης αγροτικής εγκατάστασης (πιθανώς από το τέλος του 11ου μέχρι τις αρχές του 14ου αιώνα και ανατολικά τους, ερευνήθηκε νεκροταφείο, του οποίου η λειτουργία τοποθετείται κατά την ίδια περίοδο αλλά και πολύ αργότερα, κατά την όψιμη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Επίσης μεγάλος αριθμός από ταφές εντοπίστηκαν μέσα στο ναό και περιμετρικά του.
 |
| Ο ναός στην παλιά του θέση και μορφή... |
Δε γνωρίζουμε γιατί αφιερώθηκε στη μνήμη των κορυφαίων Αποστόλων, αλλά πιθανολογείται ότι αυτό έγινε λόγω του ονόματος του γενάρχη των Αρβανιτών της περιοχής, του περίφημου πολεμιστή Πέτρου Μπούα Σπάτα.
Ο ναός βρισκόταν για αιώνες στο χώρο που προβλέφθηκε το νέο διεθνές αεροδρόμιο και η μεταφορά του (1997-2001) σε απόσταση 340 μ. δυτικά, σηματοδοτεί συγχρόνως και το τέλος μιας εποχής όχι μόνο για τα Σπάτα αλλά και για τα Μεσόγεια....
Η ιδιαιτερότητα του πανηγυριού εστιάζεται στην κατά κάποιο τρόπο, τελετουργία της θυσίας των ζώων και το από κοινού μαγείρεμα στιφάδου και μοίρασμα του φαγητού στους συμμετέχοντες κατοίκους της πόλης. Η όλη διαδικασία γίνεται από εθελοντές, όπως το κόψιμο του κρέατος, το καθάρισμα των κρεμμυδιών, το προσάναμμα, τα ξύλα της φωτιάς κλπ. Το φαγητό ξεκινά να μαγειρεύεται αποβραδίς την παραμονή, ώστε ανήμερα το πρωί να είναι έτοιμο.
Το έθιμο, που είναι βαθειά ριζωμένο στην ψυχή των Σπαταναίων, έχει διαδρομή πέντε αιώνων περίπου και διατηρείται αυτούσιο.
Σύμφωνα με την παράδοση, η θυσία των ζώων γινόταν αρχικά πλησίον του ναού και αργότερα μεταφέρθηκε σε μικρή απόσταση, στη θέση που σήμερα ονομάζεται "Φαγιά". Θεωρείται βέβαιο, ότι αρχικά οι κάτοικοι συνέτρωγαν στο χώρο πέριξ του ναού, αλλά η συνήθεια αυτή καταργήθηκε με την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών.
Κατά τους μελετητές, οι ρίζες του εθίμου ανάγονται στην προχριστιανική περίοδο και αφορούσαν θυσία προς το θείο.
Ο χριστιανισμός συνάντησε ένα τόσο ισχυρά ριζωμένο έθιμο, που το ενέταξε στους κόλπους του. Είναι σημαντικό να αναφερθεί εδώ, ότι ακόμα και σήμερα η σφαγή των μοσχαριών γίνεται εν είδει τελετουργίας με εικόνισμα και καντήλι αναμμένο...
 |
| Καθ' οδόν προς τον Άγιο Πέτρο, στη δεκαετία του '50.... |
Οι φωτογραφίες από την προετοιμασία του στιφάδου στο παρελθόν, φανερώνουν ένα έθιμο αναλλοίωτο στο πέρασμα των χρόνων...
Τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, τα Σπάτα ήταν ένα μικρό χωριό και τα καζάνια για το στιφάδο, πολύ λίγα... Αλλά σιγά - σιγά αυξάνονταν...
Και όπως πάντα το εθελοντικό καθάρισμα των κρεμμυδιών....
