Η δύσκολη ζωή του Νίκου Σκαλκώτα

      Ένας από τους κορυφαίους συνθέτες του 20ου αιώνα, ένας Έλληνας μουσουργός, που το έργο του έχει διεθνή απήχηση, αποδοχή και αναγνώριση. Ο Νίκος Σκαλκώτας γεννήθηκε στη Χαλκίδα το 1904 και από μικρή ηλικία έμαθε βιολί και στη συνέχεια σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών. Τα πρώτα χρόνια της μουσικής του πορείας έπαιζε βιολί σε εκδηλώσεις και επίσης έγραψε ποιήματα που δημοσιεύθηκαν στον «Νουμά».

Τα χρόνια του Βερολίνου

  Το 1921, με υποτροφία από το ίδρυμα "Αβέρωφ", συνεχίζει τις μουσικές του σπουδές στο Βερολίνο, όπου θα έχει δασκάλους προσωπικότητες όπως ο Κουρτ Βάιλ και ο Άρνολντ Σένμπεργκ. Κατάφερε να παραμείνει στο Βερολίνο, με νέα υποτροφία από τον Εμμανουήλ Μπενάκη. Ο Έλληνας μουσουργός δεν ακολουθεί ως έχει το δωδεκαφθογγικό σύστημα και αναπτύσσει δικές του πρωτότυπες παραλλαγές. Όμως η υποτροφία ξαφνικά διακόπτεται, καταρρέει συναισθηματικά   τον πνίγουν τα οικονομικά προβλήματα και ακολουθεί και μια περίοδος 4 ετών δημιουργικής σιωπής. Το 1931 διακόπτεται, σε φορτισμένο κλίμα, η σχέση του με την Γερμανίδα σύντροφό του, τη βιολονίστρια Ματίλντε Τέμκο, με την οποία είχε αποκτήσει δύο παιδιά, την Άρτεμη και ένα βρέφος που χάθηκε στη γέννα.

    



                        Προσπάθειες παραγκωνισμού και απαξίωσης



 

      Το Μάιο του 1933 επιστρέφει στην Ελλάδα, τον ίδιο ακριβώς μήνα, που ο δάσκαλός του Άρνολντ Σένμπεργκ παίρνει τον δρόμο της εξορίας για τις ΗΠΑ, μην αντέχοντας την καταπίεση των Ναζί. Από την πρώτη στιγμή που πάτησε το πόδι του στην πατρίδα, αντιμετώπισε το φθόνο και την καχυποψία του μουσικού κυκλώματος, παρότι ήταν γνωστή η αξία του. Στα μουσικά πράγματα της χώρας κυριαρχούσαν άνθρωποι συντηρητικών αντιλήψεων, της λεγόμενης «Εθνικής Σχολής» και δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να κατανοήσουν τις νέες μουσικές προτάσεις του Σκαλκώτα. Ισχυρίζονταν ότι έγραφε ακαταλαβίστικη μουσική, αντίθετη με τους κανόνες των ωδείων, διέδιδαν πως ήταν ήταν τρελός κλπ!


Ο μουσικολόγος και βιογράφος του Σκαλκώτα, Γ. Παπαϊωάννου αποκαλεί τη συμπεριφορά τους απέναντί του «μεγάλη συμπαιγνία» και θεωρεί, ότι το πληθωρικό του ταλέντο θα τους επισκίαζε και θα τους εξοστράκιζε από τις «καρέκλες» τους. Όλες οι πόρτες ήταν κλειστές για τον Σκαλκώτα. 
Για να επιβιώσει, δέχεται να παίζει βιολί σε ένα από τα τελευταία αναλόγια της Κρατικής Ορχήστρας και αργότερα στις Ορχήστρες της Λυρικής και της Ραδιοφωνίας, παρά την αναμφισβήτητη αξία του ως βιολονίστα.



                                              

Ως ταπεινός βιολονίστας στα τελευταία αναλόγια της Κρατικής Ορχήστρας...

 

 

      

              Η παραγωγική δεκαετία και το ξαφνικό τέλος 

      Ως αντίδοτο, άρχισε να συνθέτει πυρετωδώς και από το 1935 ως το 1945 έγραψε πάνω από 100 έργα, αναπτύσσοντας ένα πολύ δικό του προσωπικό ύφος. 
Το 1946 παντρεύεται την πιανίστρια Μαρία Παγκαλή κι έναν χρόνο αργότερα έρχεται στη ζωή ο γιος τους Αλέκος. Μετά από τέσσερα χρόνια σιωπής, ξεκίνησε το 1949 να συνθέτει με τους παλιούς του ρυθμούς νέα έργα και να ενορχηστρώνει παλιότερα. 
Το νήμα της ζωής του κόπηκε ξαφνικά στις 20 Σεπτεμβρίου 1949 από μια περισφιγμένη κήλη που την είχε αμελήσει. Λέγεται, ότι την προηγούμενη μέρα είχε επισκεφθεί το Δημοτικό Νοσοκομείο για να εξεταστεί. Περίμενε στην ουρά, ώσπου το ιατρείο έκλεισε στη μία, οπότε έφυγε για να επιστρέψει την επομένη. Δεν εκμεταλλεύτηκε ούτε τη γνωριμία με τον γιατρό (από τον καιρό του Βερολίνου) για να περάσει μπροστά, ούτε είχε την οικονομική δυνατότητα να επισκεφτεί έναν ιδιώτη γιατρό, καθώς είχε ήδη κλείσει θέση στο μαιευτήριο για την ετοιμόγεννη γυναίκα του. Όταν το βράδυ τον έπιασαν οι πόνοι τύλιξε το στόμα του με πετσέτες για να μην τον ακούσει η γυναίκα του, ταραχτεί και θέσει σε κίνδυνο το αγέννητο παιδί τους. 
Έτσι αδόκητα έφυγε από τη ζωή ο Νίκος Σκαλκώτας, έχοντας βιώσει την περιφρόνηση και τον πόλεμο από τους ομότεχνούς του στην Ελλάδα και με τραυματισμένο τον εύθραυστο ψυχισμό του. Δύο ημέρες αργότερα γεννήθηκε ο δεύτερος γιος του, Νίκος. 

                               


                                     

                          Μετά θάνατον αναγνώριση...  



      Ο Σκαλκώτας ανακαλύφθηκε ως συνθέτης μετά τον θάνατό του, χάρη στην πρωτοβουλία φίλων και θαυμαστών του (Γ.Γ. Παπαϊωάννου, Γιώργος Χατζηνίκος κ.ά.), που ίδρυσαν την «Εταιρεία Φίλων Σκαλκώτα» για να διαφυλάξουν και να διαδώσουν το έργο του, που περιλαμβάνει πάνω από 170 έργα (κοντσέρτα, συμφωνικές σουίτες, μουσική δωματίου, χορούς και τραγούδια). 
Το 60% των προχωρημένων έργων του ακολουθεί ένα δικής του επινόησης δωδεκαφθογγικό σύστημα, ενώ το 40% ανήκει σε άλλα σειραϊκά, «ελεύθερα» συστήματα σύνθεσης. Σήμερα το έργο του έχει αναγνωριστεί σ’ όλη την Ευρώπη. Η φινλανδική δισκογραφική εταιρία BIS έχει ήδη κυκλοφορήσει 16 CD με έργα του, ενώ αποτελεί αντικείμενο διδακτορικών διατριβών, όπως για παράδειγμα αυτής του John Thornley στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Ο διάσημος μαέστρος Ντάνιελ Μπάρενμποϊμ τον αποκαλεί «μείζονα εκπρόσωπο του ευρωπαϊκού πολιτισμού» και αφιέρωσε στο έργο του σειρά συναυλιών, μεταξύ άλλων με την περίφημη Φιλαρμονική του Βερολίνου, με τη σύμπραξη θρύλων της μουσικής όπως του Λεωνίδα Καβάκου. Ο  μουσικολόγος και κριτικός Χανς Κέλερ αναφέρει ως κορυφαίους συνθέτες του 20ου αιώνα τα τέσσερα «Σ»: Σένμπεργκ, Στραβίνσκι, Σκαλκώτας και Σοστακόβιτς.

Στο σπίτι που έζησε στο Βερολίνο, (Nürnberger Str.19) οι Γερμανοί έχουν αναρτήσει αναμνηστική τιμητική πλακέτα

Επιλεγμένη Δισκογραφία

• «36 Ελληνικοί Χοροί» - «Η επιστροφή του Οδυσσέα» (BIS)
• «Νίκος Σκαλκώτας» (EMI Classics): Διάφορα έργα μουσικής δωματίου.
• «Κοντσέρτο για βιολί, Largo Sinfonico, Επτά Ελληνικοί Χοροί» (BIS)
• «Με του Μαγιού τα Μάγια, Συμφωνική Σουίτα κ.ά.» (BIS)
• «Κυκλικό κονσέρτο» για όμποε, φαγκότο, τρομπέτα και πιάνο (Philips)
• «Η Θάλασσα» (Ankh)
• «Η λυγερή και ο θάνατος», Κοντσέρτο για πιάνο Νο1, Εισαγωγή Κοντσερτάντε» (BIS)

Eπιλεγμένη Βιβλιογραφία

• Γ.Γ. Παπαϊωάννου: «Νίκος Σκαλκώτας: Μια προσπάθεια είσδυσης στον μαγικό κόσμο της δημιουργίας του» («Παπαγρηγορίου - Νάκας»)
• Γιώργος Χατζηνίκος: «Νίκος Σκαλκώτας. Μια ανανέωση στην προσέγγιση της μουσικής σκέψης και ερμηνείας» («Νεφέλη»)