Σπάτα: Ένα πανάρχαιο έθιμο ξαναζεί κάθε χρόνο

    

Πρόκειται για το πανηγύρι Πέτρου και Παύλου στις 29  Ιουνίου, στο ιστορικό εκκλησάκι στον κάμπο των Σπάτων.

 

        

  

    

 

 

Ο ναός κτίστηκε μεταξύ του 11^ου – 14^ου αιώνα µ.Χ. , είναι μεταβυζαντινός σε σταυροειδή τύπο, με τρούλο και τρεις κόγχες. Στη βορεινή θύρα έχει τοποθετηθεί ως υπέρθυρο, αρχαίο μαρμάρινο μέλος,   το οποίο φέρει ως διακόσμηση κυμάτια και δύο μικρούς ανάγλυφους ρόδακες.  

Άλλο ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι, ότι σώζεται μία και μοναδική παλαιά τοιχογραφία με ολόσωμη παράσταση του Αγίου Χαραλάμπους, έργο της Σχολής ενός  σπουδαίου αγιογράφου του 18ου αι., του Γεωργίου Μάρκου. 

 

 

      

 

 

 

   

 

 

 

 

 

Η ανασκαφική έρευνα,  από την 1η εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, αποκάλυψε δυτικά του ναού, οικιστικά λείψανα εκτεταμένης αγροτικής εγκατάστασης (πιθανώς  από το τέλος του 11ου μέχρι τις αρχές του 14ου αιώνα. Ανατολικά τους, ερευνήθηκε νεκροταφείο, του οποίου η λειτουργία τοποθετείται  κατά την ίδια περίοδο αλλά και πολύ αργότερα, κατά την όψιμη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Επίσης μεγάλος αριθμός από ταφές εντοπίστηκαν μέσα στο ναό και περιμετρικά του. 

 

 

 

Ο ναός στην παλιά του θέση και μορφή...

 

 

 

Δε γνωρίζουμε γιατί αφιερώθηκε στη μνήμη των κορυφαίων Αποστόλων, αλλά πιθανολογείται, ότι αυτό έγινε λόγω του ονόματος  του γενάρχη των Αρβανιτών της περιοχής, του περίφημου πολεμιστή Πέτρου Μπούα Σπάτα.

 

 

 

 

 

 

     Ο ναός βρισκόταν για αιώνες στο χώρο που προβλέφθηκε το νέο διεθνές αεροδρόμιο και  η μεταφορά του (1997-2001)  σε  απόσταση 340 μ. δυτικά, σηματοδοτεί συγχρόνως και το τέλος μιας εποχής όχι μόνο για τα Σπάτα αλλά και για τα Μεσόγεια....

 

 

 

 

      

 

 

 

       Η ιδιαιτερότητα του πανηγυριού εστιάζεται στην, κατά κάποιο τρόπο,  τελετουργία, της θυσίας των ζώων και το από κοινού μαγείρεμα στιφάδου  και μοίρασμα του φαγητού στους συμμετέχοντες κατοίκους της πόλης. Η όλη διαδικασία γίνεται από εθελοντές, όπως το κόψιμο του κρέατος, το καθάρισμα των κρεμμυδιών, το προσάναμμα, τα ξύλα της φωτιάς κλπ. Το φαγητό ξεκινά να μαγειρεύεται αποβραδίς την παραμονή, ώστε ανήμερα το πρωί να είναι έτοιμο.

 

 

 

 

      

 

 

     Το έθιμο, που είναι βαθειά ριζωμένο στην ψυχή των Σπαταναίων, έχει διαδρομή πέντε αιώνων περίπου και διατηρείται αυτούσιο. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Σύμφωνα με την παράδοση, η θυσία των ζώων γινόταν αρχικά πλησίον του ναού και αργότερα  μεταφέρθηκε σε μικρή απόσταση, στη θέση που σήμερα ονομάζεται "Φαγιά". Θεωρείται βέβαιο, ότι αρχικά οι κάτοικοι συνέτρωγαν στο χώρο πέριξ του  ναού, αλλά η συνήθεια αυτή καταργήθηκε με την αλλαγή των κοινωνικών συνθηκών.

 

 

 

 

 

 

  

Η θυσία των ζώων ("κουρμπάνια" κατά την Τουρκοκρατία), αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα λαϊκής λατρευτικής εκδήλωσης, με βαθιές ρίζες και αρχαιότατες θρησκευτικές παραστάσεις. Κατά τους μελετητές, οι ρίζες του εθίμου ανάγονται στην προχριστιανική περίοδο και αφορούσαν θυσία προς το θείο.

Ο χριστιανισμός συνάντησε ένα τόσο  ισχυρά ριζωμένο έθιμο, που το ενέταξε στους κόλπους του, όπως συνέβη και με άλλα έθιμα αρχαιοελληνικής προέλευσης. Είναι σημαντικό να αναφερθεί εδώ, ότι μέχρι πρότινος που η σφαγή των μοσχαριών γινόταν στο χώρο κοντά στην εκκλησία, ακολουθείτο ένα είδος  τελετουργίας, με εικόνισμα και καντήλι αναμμένο...

Καθ' οδόν προς τον Άγιο Πέτρο, στη δεκαετία του '50....

 

 

 

Οι φωτογραφίες από την προετοιμασία του στιφάδου στο παρελθόν, φανερώνουν ένα έθιμο αναλλοίωτο στο πέρασμα των χρόνων...   

 

 

        

Στις αρχές του 20ού αιώνα, τα Σπάτα ήταν ένα μικρό χωριό και τα καζάνια για το στιφάδο, πολύ λίγα...

   

 

 

 

 

Και παλαιότερα, γυναίκες όλων των ηλικιών, συμμετείχαν στο καθάρισμα χιλιάδων κρεμμυδιών...

 

 

Πηγές:

Γκίνη – Τσοφοπούλου Ελένη, Τα «Μεσόγεια» από την επικράτηση του χριστιανισμού έως την Οθωμανική κατάκτηση, Μεσογαία, Αθήνα 2004, σ. 149 κ. εξ., της ιδίας, "Αρχαιολογικές μαρτυρίες από την ύστερη αρχαιότητα μέχρι τους μεταβυζαντινούς χρόνους στην περιοχή του αεροδρομίου", έκδ. Υπ. Πολιτισμού-Υπ. Μεταφορών και Επικοινωνιών

Ελευθέριος Π. Αλεξάκης "εθνολογικές παρατηρήσεις στα Κορμπάνια της ΝΑ. Αττικής. (Ανακοίνωση στην εταιρία Μελετών Ν.Α. Αττικής)

Λεύκωμα,  ¨Εν Εκκλησίες ευλογείτε τον Θεόν",  έκδοση του συλλόγου "Οι φίλοι της Γνώσης",  Σπάτα 2010

Νικολάου Τούντα, "Σπάτα", έκδοση Δήμου Σπάτων - 2005

Οι φωτογραφίες είναι από: medicitizen.blogspot, iliaxtida.files.wordpress.com, "Βυζαντινά και μεταβυζαντινά εξωκκλήσια", ( έκδοση σε μορφή c.d. της Ιεράς Μητροπόλεως Μεσογαίας, 2009), http://laografia-spata.gr/